Έντεκα (συνεντεύξεις-ανταποκρίσεις από τη λογοτεχνία)

Μ’ αρέσουν πολύ τα βιβλία με συνεντεύξεις. Απ’ τα αγαπημένα μου είναι το Χωρίς Πρόγραμμα και το Αντίο Παλιέ Κόσμε (της Μαρίας Ρεζάν και του Στάθη Τσαγκαρουσιάνου αντίστοιχα). Μ’ αρέσουν γιατί με μεταφέρουν επιδέξια σε εποχές που δεν έζησα. Με εξιτάρει η συμπύκνωση ‘σοφίας’, οι αλλαγές ύφους και αντικειμένου από συνέντευξη σε συνέντευξη.
Το καλοκαίρι διάβασα το Ανταποκρίσεις από τη Λογοτεχνία (Εκδ. Λιβάνη) με συνεντεύξεις που πήρε ο Γιώργος Λιάνης, κυρίως τις δεκαετίες ’70 και ’80. Εισχώρησα απ’ τη χαραμάδα σε μία τελείως διαφορετική -πολιτιστικά μιλώντας- εποχή, τότε που τα μεγάλα περιοδικά κυνηγούσαν την αποκλειστική παρουσίαση σχεδίων του Ρίτσου ή τις ανέκδοτες ημερολογιακές καταχωρίσεις του Εγγονόπουλου και οι εφημερίδες αναμετέδιδαν καλλιτεχνικά σκάνδαλα ογκολιθων των γραμμάτων.
Οι κόντρες, το Νόμπελ Λογοτεχνίας (με εκτενείς αρχειακές αναφορές στο παρασκήνιο της βράβευσης Ελύτη και όχι Ρίτσου), τα παράπονα για την Ακαδημία Αθηνών, οι ξεχασμένοι ποιητές που πεθαίνουν μόνοι, οι ανθρώπινες πικρίες, όλα είναι στο βιβλίο. Αλλά εκεί είναι και οι λαμπρές ιδέες, η σπουδαία τέχνη, οι μεγάλες και οι μικρές κουβέντες. Όπως και σπάνια χειρόγραφα, φωτογραφίες και αποκόμματα. Ο Γ. Λιάνης ρωτάει ευγενικά, με τη γλώσσα του τζέντλεμαν της δεκαετίας του ’70, μια γλώσσα που σήμερα μοιάζει ρομαντικά απλοϊκή. Μία εκπληκτική, πραγματικά, έκδοση.


Ιδιόχειρη -και πυκνογραμμένη- ευχετήρια κάρτα του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη.

1) Διάφορες συζητήσεις με τον ποιητή Γιάννη Ρίτσο με πιο ενδιαφέρουσα την αμφιλεγόμενη συνέντευξή του στα Νέα (6/12/77) μετά από ταξίδι του στη Μόσχα, όπου παρέλαβε το βραβείο Λένιν. Η επιμονή του ότι όλα στη Ρωσία ήταν υπέροχα και δημοκρατικά προκάλεσε αντιδράσεις και επιστολές (οι οποίες δημοσιεύονται στο βιβλίο), εκπομπές στη Γαλλική τηλεόραση κ.ο.κ. Μεταξύ των άλλων δήλωσε για τη στρατιωτική παρέλαση που παρακολούθησε: «Ήταν κάτι το μεγαλειώδες […] Ήταν μια πάνδημη συμμετοχή. Ακόμα και η παρέλαση είχε ένα ρυθμό χορού. Οι στολές των στρατιωτών ήταν εξαίσιες…» [Ο Ρίτσος όμως δεν απομυθοποιήθηκε ούτε τότε, ούτε ποτέ.]
2) Ίσως η πρώτη συνέντευξη του Γιώργου Χειμωνά. [Τα Νέα 30/3/78.] Τίτλος: Θεωρώ τον εαυτό μου λαϊκό συγγραφέα. Δηλώνει: «Δεν πιστεύω σ’ αυτό που λένε ‘πρωτοπορία’ στην τέχνη. Οι τρόποι της μπορεί να είναι νέοι, αλλά νέος τρόπος σημαίνει αναζήτηση του δραστικότερου τρόπου για να αποδοθούν οι σημασίες που παραμένουν οι ίδιες από την εποχή της άρθρωσης της πρώτης λέξης. Δεν υπάρχει άλλη τέχνη από εκείνην που μας παραδόθηκε».
3) Περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ 23/2/73. Ο ποιητής Κώστας Βάρναλης μένει ολομόναχος στην Γενική Κλινική Αθηνών, χάνοντας το φως του. «Παππού, τι αγάπησες πολύ εκτός απ’ το γράψιμο;» «- … Δεν γράφεται.» Ο ποιητής είναι φοβισμένος, αλλά δεν χάνει το χιούμορ του. «Δεν μπορώ να έχω κουράγιο από πουθενά, παιδιά. Ούτε η ηλικία μου το επιτρέπει ούτε ο επικείμενος θάνατος. Αλλά εσείς, που ξέρετε περισσότερα απ’ όσα μου λένε οι γιατροί, πέστε μου καθαρά στο αυτί, μη μας ακούσουν, μήπως έχω καρκίνο; Θα το κρατήσω μυστικό!»
4) Ο ποιητής και ζωγράφος Νίκος Εγγονόπουλος δείχνοντας στον δημοσιογράφο το πανόραμα ζωγραφικής του στους τοίχους ρου σπιτιού του λέει: «-Έχω την ευτυχία να κατέχω όλα τα έργα που έχω ζωγραφίσει. Καθώς δεν αντέχω τα παζάρια, δεν τα πούλησα.» Στην ερώτηση τι μάθανε απ’ αυτόν οι μαθητές του [ήταν καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο Πολυτεχνείο] απαντά με ειλικρίνεια: «-Να σας πω ένα μυστικό; Τίποτα. Κοιτάξτε την Αθήνα γύρω σας. Είναι ένας εφιάλτης ασχήμιας. Όλοι οι σημερινοί αρχιτέκτονες, φημισμένοι και μη, υπήρξαν μαθητές μου. Θυμάμαι έναν διάσημο τώρα, που ερχόταν στο τέλος των παραδόσεων και μου έλεγε: ‘Ωραία τα είπατε σήμερα, αλλά δεν θα ακολουθήσω τις συμβουλές σας. Εγώ θέλω να βγάλω χρήματα.’».
5) Συνέντευξη με το συγγραφέα Γιάννη Σκαρίμπα, στα 85 του, κατά τη διάρκεια νοσηλείας του. [Τα Νέα, 17/6/77]. Μιλάει και για την εγχείρηση στα μάτια του, με το μοναδικό του ύφος: «Ο Παπαντρέας θα ’ρθει να με δει κι εδώ. Μεγάλη η ευχαρίστησίς μου όταν υπό την έμπνευσιν του Παπαντρέα, το Πασόκ ανέλαβε όλα τα έξοδά μου μέχρι πεντάρας… Σήμερα που για πρώτη φορά μου άνοιξαν το μάτι, έβλεπα τόσο πολύ που θάμπωσε! Ο καλός γιατρός μού είπε ότι θα μου βάλει γυαλιά για να μη με δυναστεύει το φως…» Μερικά χρόνια αργότερα, ο Σκαρίμπας είναι 90 χρονών και δηλώνει και πάλι στα Νέα [4/2/81]: «Αχ, βρε Θεέ! Μου άφησες όλα τα δόντια –εκτός από είκοσι εφτά- στα ενενήντα μου χρόνια, αλλά μου εμάρανες το άλας…» και «Έμπλεος χαράς για το πόσο άθεος είμαι, φαντασθείτε, φίλε μου, συνέλαβα τον εαυτό μου να φωνάζει μια μέρα: ‘Αχ, πόσο άθεος είμαι, Θεέ μου!’».
6) Ο Μανόλης Αναγνωστάκης μιλά στα "Νέα" το 1976 για την οριστική αποχή του από την ποίηση και τη σχέση του με το ΚΚΕ Εσωτερικού. Επίσης δηλώνει: «Το κατεστημένο δε διστάζει να πλασάρει ό,τι πιο ‘επαναστατικό’ μπορεί, πιο κραυγαλέο, πιο αβανταδόρικο, και φυσικά εμείς το χάβουμε σαν την πεμπτουσία του πολιτικού προβληματισμού. Μέσα σε τόσο πολιτικό θέατρο, σε τόσο πολιτικό τραγούδι, σε τόσο πολιτικό κινηματογράφο, πόσο ιδεολογικό λαθρεμπόριο!…»
7) Ντίνος Χριστιανόπουλος, Τα Νέα 18/1/88. Στην εισαγωγή της συνέντευξης ο Γ. Λιάνης έγραφε: ‘Τον θυμάμαι βιβλιοθηκάριο στη Χ.Α.Ν.Θ., να περπατάει στο δρόμο στητός… και κάποιους να τεντώνουν το δάχτυλο, να μου τον δείχνουν και να λένε: «Αυτός είναι π…». Σήμερα στη Θεσσαλονίκη τεντώνουν το δάχτυλο, τον δείχνουν και λένε: «Αυτός είναι ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος!» Μεταξύ των άλλων στη συνέντευξη ο Χριστιανόπουλος ζητά να πάψει το παραμύθι της ‘ερωτικής Θεσσαλονίκης’. «Μήπως στην Αθήνα οι άνθρωποι δεν γ[αμάνε] και δεν γ[αμιούνται]; Μήπως δεν υπάρχουν κρεβάτια εκεί; Όλη πια η πεμπτουσία, όλο το μάννα εξ ουρανού κατέβηκε στη Θεσσαλονίκη; Τι πράγματα είναι αυτά;»
8) Δεκάδες σελίδες για το ζωγραφικό και το συγγραφικό έργο του Γιάννη Τσαρούχη. Διαφορετικές συνεντεύξεις απ’ τον Ταχυδρόμο και τα Νέα, κείμενα, ζωγραφιές, αποφθέγματα. Κάπου λέει: «Έκαναν τρεις άλλους καθηγητές στο Πολυτεχνείο για να μη γίνω εγώ… Ήθελαν μια δήλωση ότι αποκρούω τον κομμουνισμό… Δεν είμαι κομμουνιστής, αλλά δεν έκανα τη δήλωση.»
9) Στις σελίδες της συνέντευξης του λογοτέχνη και ζωγράφου Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη δημοσιεύεται και μια φοβερή ιδιόχειρη ευχετήρια κάρτα που με άπειρη υπομονή έγραψε-σχεδίασε ο ίδιος. Επίσης δηλώνει: «Είτε το θέλετε είτε όχι, ο άνθρωπος πάντα θα φεύγει προς το ωραίο, προς τις υψηλές ιδέες, προς το όντως ον. Το όντως ον είναι καπνός που διερράγη και πομφόλυξ που διελύθη.»
10) Απολαυστική συζήτηση με τον ποιητή Μιχάλη Κατσαρό στα Νέα 7/3/83. Αποσπάσματα: «Γιατί είναι η ίδια εποχή με τα ίδια συμβάντα της προ εκατονταετίας. Ο Δίας της αρχαιότητας και πάλι γίνεται Ντιόρ! Της μόδας!…». Για τον Μίκη Θεοδωράκη: «Η σταδιοδρομία του, που είναι μεγάλη στη μουσική τέχνη, μου αφήνει πάντοτε μια λύπη για το άτομο Θεοδωράκης. Μοιάζει μ’ έναν αθλητή που, ενώ κερδίζει το πένταθλο, δεν του δίνουν το έπαθλο ή δεν τον αφήνουν τα το πλησιάσει». Για τη Μελίνα Μερκούρη και τα Ελγίνεια. «Σώνει και καλά να ζητάει τα Ελγίνεια Μάρμαρα από το βάθος του παρελθόντος. Υπάρχουν κυρία Μελίνα, νέα Ελγίνεια. Τι τα θέλετε τα παλιά;»
11) Συνέντευξη του Κώστα Ταχτσή. 2/2/81 Τα Νέα. «Αποτελεί εθνικό χρέος να διώξει με τις κλοτσιές η κυβέρνηση τις ‘φίρμες’ που ξεφυτρώνουν πάνω στους εθνικούς δρόμους, σαν κι αυτή στο Τατόι, όπου διαβάζεις σε μια πινακίδα βιοτεχνίας αλλαντικών ‘ΚΡΕΟΚΑΠΝ’! Αυτοί που μολύνουν τη γλώσσα μας έτσι ατιμώρητα, αυτοί οι ‘Κρεοκάπν’, είναι παιδιά της κυβερνητικής ράτσας… Όπως η αστυνομία απαγορεύει να ρίχνουν οι πολίτες μπάζα έξω από τις οικοδομές, κατά τον ίδιο τρόπο πρέπει επιτέλους το κράτος να απαγορεύει τις γελοίες διαφημίσεις.»